سورنا

معرفی ساز سرنا
سورنا یا سُرنا نوعی ساز بادی یا هواصدا با زبانۀ دولایه و لولۀ صوتی منفرد است که در شکل‌ها و اندازه‌های گوناگون در همۀ نواحی ایران جز ترکمن‌صحرا متداول است. ساختار کلی بدنۀ سرنا و اجزای آن در تمام مناطق تقریباً شبیه‌اند، اما سرناهای مناطق شرقی ایران (شرق و شمال خراسان و سیستان) در مقایسه با سرناهای نواحی دیگر کوچک‌ترند. دهانۀ شیپوری‌شان تنگ‌تر است، دوشاخه یا انبرک ندارند و وسعت صوتی‌شان بیشتر است.

این ساز در کشورهای همسایه از جمله آذربایجان و ترکیه نیز نواخته شده و بسیار پرطرفدار هستند.

طول سرنا کامل نبوده و از ۳۰ تا ۴۰ سانتیمتر و در بعضی نقاط تا ۶۰ سانتیمتر می رسد. سرنای بلند تر صدای بم تری نسبت به سرنای کوتاهتر دارد. حدود صوتی صدای سرنای مازنداران دو اکتاو است. سرنا را بصورت نفس برگردان می نوازند.

سرنای شرق ایران در مجالس عروسی و شادمانی نواخته می‌شود و ساز همراهی‌کننده‌اش دهل است. رپرتوار سرنا در این ناحیه شامل مقام‌های بازی و رقص از جمله مراحل مختلف چوب‌بازی است.
اجزای سرنا عبارتند از:
بدنۀ استوانه‌ای چوبی با دهانۀ شیپوری محدود، میل زبانه و لب‌گیر. روی لولۀ صوتی سرنا هفت سوراخ در جلو و یک سوراخ در پشت و یک سوراخ در بغل و نزدیک دهانۀ شیپوری ایجاد شده‌است. روی سوراخ بغل انگشت‌گذاری نمی‌شود.

سرنای مناطق شرقی دوشاخه یا انبرک ندارد و میل آن مستقیماً در دهانۀ بالایی بدنه قرار دارد. انبرک لوله‌ای چوبی است که دو شاخه یا دو زبانۀ انبرمانند دارد و در قسمت بالایی و داخل لولۀ صوتی قرار می‌گیرد و میل بر روی آن سوار می‌شود. انبرک در سرناهای ایران –جز نواحی شرقی- تاثیری تعیین‌کننده در جنس و رنگ صدا دارد. این میل یک لولۀ برنجی نازک است که زبانه بر سر آن بسته می‌شود و سمت دیگر آن در سوراخ بالایی بدنه قرار می‌گیرد. زبانه از جنس نی است.

لب‌گیر شیء گردی است از جنس چوب، فلز، صدف، پلاستیک یا استخوان که وسط آن سوراخ است و میل از وسطش عبور می‌کند و باعث ثبات سرنا در دهان نوازنده می‌شود.

سورنا در ایران
سرنا سازی نه تنها محلی، بلکه قدیمی است. در اشعار شعرای ایران بسیار نام سرنا، سورنا و سورنای آمده است. این ساز در سیستان و بلوچستان، خراسان و لرستان از دیرباز رواج داشته و حتی امروزه نیز در مجالس شادی و به هنگام خواندن ترانه های محلی این نواحی بکار می رود. در نواحی لرستان سرنای کوچک و در نواحی بختیاری سرنای بلند معمول است، سرنای محلی معمولاً با دهل نواخته می‌شود.

سرنای مازندرانی ۶ سوراخ در قسمت بالا و یک سوراخ در قسمت پایین دارد. قبل از نواختن ساز آن را با آب ولرم خیس می نمایند، اینکار برای صدا دهی بهتر است.

ریشه لغت سرنا
سُرنا و کَرنا هر دو به معنی بوق و با لغت (به انگلیسی: Horn) در انگلیسی از یک ریشه می‌باشند. در اصل در میان اقوامی که زبان هند و اروپایی اولیه را صحبت می‌کردند این ساز به علت اینکه از شاخ حیوانات ساخته می‌شد به این اسم نامیده شده است. شاهد دیگری که به این ادعا و مشابهت مهر تائید می‌زند نام ذوالقرنین، به معنی دارنده دو شاخ است. قَرن که مُعَرَّب کَرن است (که در اسم کَرنا مشاهده می‌شود) به معنی شاخ می‌باشد. البته سُرنای کنونی به مراتب از بوقهای شاخی اولیه پیشرفته تر است، ولی عضوی از خانواده سازهای بادی یا بوقی به شمار می‌آید.