عود

معرفی ساز عود
ساز عود (بربت، بربط یا رود) سازی از رده ‌سازهای زهی زخمه‌ای است که در خاورمیانه و کشورهای عربی شمال آفریقا بسیار رایج است. طول آن تقریبا 85 سانتی متر است و هنگام نواختن به صورت افقی روی ران پا گذاشته می‌شود.

عود دارای دسته ای کوتاه و کاسه‌ای نسبتاٌ بزرگ به شکل گلابی است و بر خلاف سازهای زهی- زخمه‌ای دیگر ایران فاقد پرده بندی بوده و دارای ۱۰ تا ۱۳ سیم است.

عود، بم‌ترین صدا را در بین سازهای زهی دارد. صدای این ساز، نرم و در عین حال گرم و جذاب و نسبتاً قوی است. این ساز هم در تک‌نوازی و هم‌ در گروه‌نوازی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

بربت امروزه نقش بسیار کمتری در موسیقی ایرانی دارد. عود عربی بر خلاف بربت ایرانی از اصلی‌ترین سازهای موسیقی عربی است.

تاریخچه عود
تاریخچه ساختمان عود به دو دوره ی تقسیم می شوند نخست دوره ای که عود دسته ی بلند داشته است و به آن “پانتور” می گفتند و ۲۰۰۰ سال پیش از میلاد مسیح در بین النهرین اختراع می شود سپس به مصر و یونان می رود.

بعد ها در ایران در آن تغییراتی داده می شود و بنابر تعداد کارهای هر ساز، نامی به خود می گیرند و سه تار، چهار تار و پنج تار نامیده می شود. عود دسته بلند در این روزگار در عربستان “تنبور” در هند “تنگوری” و در قرقیزستان “دمیرا” نامیده می شود.

در عصر دیگر که عود دسته ی کوتاه پیدا می کند. هشتصد سال پیش از میلاد مسیح در ایران عود به صورت کنونی ساخته می شود و سپس در قرن اول مسیحی به هند می رود و بعد به چین و ژاپن نفوذ پیدا می کند.

عود دسته کوتاه در قرن ۱۵ میلادی به اروپا می رسد و به انواع گوناگون ساخته می شود. تارهای آن به چهار، شش، هفت و هشت افزایش یافته و جنس آن ها رفته رفته تغییر پیدا می کند تا آن جا که فلزی می شود و در قرن ۱۶ میلادی ساختمان عود دسته ی کوتاه یکنواخت می گردد و تعداد سیم های آن نیز ۱۱ رشته می رسد که ۱۰ تای آن دو تا دو تا با هم به این صورت “سل”، “دو”، “فا”، “لا”، “ر” و “سل” کوک می شود.
نخستین کتاب یا متود در قرن ۱۵ برای عود نوشته شده است. در قرن ۱۸ میلادی در آلمان برای اولین بار باخ و هایدن برای عود قطعاتی نوشتند از قرن ۱۵ تا ۱۷ عود نقش بسیار بزرگی در موسیقی ایفا کرد همان وظیفه ای را که پیانو در موسیقی آوازی ایجاد کرده است.
ریشه نام عود
چون سطح ساز بربت از چوب پوشیده شده ست، در زبان عربی آن را عود نامیده‌اند (العود در زبان عربی به معنای چوب است). به باور برخی پژوهشگران موسیقی مانند اکارد نوبوئر این واژه در اصل عربی شده واژه «رود» فارسی می‌باشد که هم نام دیگر بربت است و هم به معنای سیم در سازهای زهی می‌باشد.

این ساز پس از اینکه به اروپا برده شد، نام لوت بر آن نهادند. واژه لوت از نگارش کلمه العود به وجود آمده و به تدریج به لوت تبدیل شده‌ است.
نوازندگان معروف
از جمله نوازندگان معروف این ساز می توان منیر بشیر، ریاض سنباطی، فرید الاطرش و انور براهم اشاره کرد.

در ایران نیز برای احیای عود تلاش‌های بسیاری صورت گرفته و نوازندگان نامداری چون منصور نریمان، محمود رحمانی پور، اکبر محسنی، عبدالوهاب شهیدی و مجید ناظم پور اثرات جاودانه ای بر رشد این ساز در کشور داشته اند.

در چند دهه گذشته‌ نیز اساتید دیگری نیز به این جمع پیوسته‌اند و بیشترشان در نواختن این ساز نوآوری‌هایی نیز داشته‌اند، از این افراد می‌توان حسین بهروزی‌نیا، محمد فیروزی، ارسلان کامکار و سالار ایوبی را نام برد.
تفاوت عود و بربط
در قدیم بربط را دو نوع به حساب می‌آوردند: یکی‌ بربط‌ با کاسه‌ بزرگ‌ و دسته کوتاه‌ و دیگری با کاسه کوچک‌ اما دسته‌ بزرگ. امروز به‌ اشتباه‌ ساز دسته‌ بلند را بربط‌ و ساز دسته‌ کوچک‌ را عود می‌نامند.
انواع مختلف عود
عود در کشورهای مختلف عربی مثل مصر و سوریه و عراق و در ترکیه و ایران ساخته و نواخته می شود که تفاوت های چندانی با هم ندارند. تنها می توان گفت که نمونه‌های ساخت کشورهای عربی دارای کاسه‌ای بزرگ و عودهای ترکیه کوچک و عودهای ایرانی متوسط است.

در انواع مختلف عود، تعداد سیم ها متفاوت است و بین 10 تا 13 سیم متغیر است.

همچنین امروزه عود در مدل های آکوستیک، الکتریک و الکتروآکوستیک ساخته می شود.
تفاوت نوازندگی عود در غرب و شرق
تفاوت نوازندگی مردمان شرق زمین و اروپاییان در این است که در غرب تارهای عود با سر انگشتان و دست راست نوازنده به صدا در می آید در صورتی که شرقی ها با مضرابی از جنس بال مرغان و یا طاووس بر تار ساز می نوازند.
انواع کوک ساز عود
کوک ایرانی ساز عود
در بربت نوازی ایرانی چند مدل کوک رایج هستند مانند:

“دو – سل – ر – لا – سل”
“دو – سل – ر – لا – فا”
“فا- دو – سل – ر – لا – فا”
“فا- دو – سل – ر – لا – سل”

کوک عربی ساز عود
کوک های رایج عودهای 11 و 12 سیم
عود در موسیقی عرب به شیوه های متعددی کوک می شود، اما … می توان گفت که متداول ترین کوک برای عود در موسیقی عرب “دو – سل – ر – لا – سل” می باشد (نت دو: زوج-سیم اول از پایین) و در صورتی که تک سیم یازدهم یا زوج سیم ششمی استفاده گردد، کوک های زیر در موسیقی عرب از همه متداول تر هستند:

“دو – سل – ر – لا – سل – ر”
“دو – سل – ر – لا -می – ر”

همانطور که ملاحظه می شود دو نوع کوک متفاوت بالا برای فرم یازده و یا دوازده سیمه در حالتی است که سیم یازدهم یا زوج سیم ششم ِافزوده شده، به عنوان تار ششم که بم ترین تار صوتی عود است اضافه شده باشد و در هر دوی کوکها، تار ششم (که می تواند تک سیم یا زوج-سیم باشد) عموما به شکل دست باز یا واخوان مورد استفاده قرار می گیرد.

همچنین است در اولین کوک ذکر شده، که سیم سری پنجم به عنوان بم ترین تار صوتی (که آنهم می تواند گاه تک سیم و گاه زوج سیم انتخاب شود) عموما واخوان می باشد.
کوک عودهای ده سیم
کوک رایج دیگر در موسیقی عرب برای عود هایی با امکانات پنج-سری سیم عبارت است از:
“دو – سل – ر – لا – فا”
که نت سل ِ بم در صورت نیاز، روی تار صوتی پنجم که “فا” کوک شده گرفته می شود.
کوک به شیوه استاد منیر بشیر
شیوه کوک دیگر منسوب به استاد “منیر بشیر” نیز بدانگونه است که زوج-سیم یا تک سیم ششم به عنوان تار صوتی اول (زیرترین) به مجموعه فوق افزوده می گردد و “فا” کوک میشود که مجموعا این شکل را بدست می دهد:
“فا- دو – سل – ر – لا – فا”

عود عربی

کوک ترکیه ای ساز عود
در عود نوازی سبک ترکیه نیز انواع و اقسام کوک ها موجود است اما می توان گفت یکی از رایج ترین شیوه ها، استفاده از عود با امکانات شش-سری سیم که سیم افزوده شده آن تار صوتی ششم عود (بم) باشد است و کوکهای متداول زیر موجودند:
“ر – لا – می – سی – لا – می ”
و
“ر – لا – می – سی – فا دیز – می”

عود ترکیه ای

جمع بندی
آنچه با دقت به کوک های ذکر شده می توان دریافت، این است که در همه کوک های رایج عود، تارهای صوتی اول تا چهارم به قاعده فاصله چهارم کوک می شوند؛ بدین ترتیب که تار صوتی دوم، فاصله چهارم بالاترِ تار صوتی اول می باشد و الی آخر. تارهای صوتی پنجم و ششم هستند که بنا به شرایط و مقتضیات گوناگون در هر

موسیقی، گاه به صورت “تک صدایی” با چهار سیم اول کوک می شوند، به این صورت که تار صوتی پنجم با دوم همکوک و تار صوتی ششم با سوم همکوک می گردد، همچنین گاه همان فاصله چهارم برای تار صوتی پنجم رعایت شده و تار صوتی ششم را واخوان کوک می کنند.

به هر ترتیب غیر قابل انکار است که کاربرد کوکهای مختلف در عود نوازی به سلیقه و خواست نوازنده در ارتباط با مقام و یا دستگاه مطلب موسیقیایی مورد استفاده او بستگی دارد.
تفاوت کوک عود عربی و ترکیه ای
به روشنی می توان دریافت که تفاوت بنیادی چندانی میان شیوه های کوک عرب و ترکیه وجود ندارد و تمایز آنها بیشتر این است که کوک ترکیه یک پرده بالاتر است.

شاید بتوان گفت ساز عود جذاب ترین صدا را در میان سازهای موسیقی خاورمیانه دارد و احتمالا عود شما را را با صدای عرفانی خود فریفته باشد. اگر تصمیم به خرید عود دارید جای درستی را انتخاب کرده اید. ما با طیف وسیعی از محصولات موجود در بازار ساز در خدمت شما هستیم.

شما می توانید از مدل های مختلف عود در وب سایت ما دیدن کنید. انواع عود موجود در فروشگاه بازار ساز شامل عودهای الکتریک، آکوستیک و الکتروآکوستیک است.